श्री समर्थ रामदास कृत
आत्माराम
II श्रीराम समर्थ II
आत्माराम
समास पहिला - त्यागनिरूपण
जयास लटिका आळ आला .
जो मायागौरीपासून जाला .
जालाचि नाहीं तया अरूपाला .
रूप कैंचें ?.......................(१-१)
तेथें स्तवनाचा विचार .
न घडे निर्विकारीं विकार .
परी तयास नमस्कार .
भावबळें माझा ..........................(१-२)
जयाचेनि वेदशास्त्रपुराणें .
जयाचेनि नाना निरूपणें .
जयाचेनि स्वसुखा लाधणें .
शब्दीं निःशब्द .....................(१-३)
जें शब्दास आकळेंना .
जें शब्देवीण सहसा कळेंना .
कळले ऐसेंहि घडेना .
जियें स्वरूपी ..............................(१-४)
ऐसें सदा सर्वत्र संचलें .
जे तर्का न वचे अनुमानलें .
तें जयेचेनि प्राप्त जालें .
आपरूप आपणासी ....................(१-५)
नमन तिचिया निजपदां .
माया वाग्देवी शारदा .
जयेचेनि प्रवर्तती संवादा .
संत महानुभाव .....................(१-६)
आतां वंदीन सद्गुरुस्वामी .
जेथें "राहिलें" तोचि मी .
आणि निवारिलीं निजधामीं .
पांचहि जेणें ......................(१-७)
तया निजपदाकडे .
आनंदें वृत्ति वावडे .
पद लाधलियां जडे .
तद्रूप होउनी ................................(१-८)
स्वामीकृपेचा लोट आला .
मज सरोवरी सामावला .
पूर्ण जालियां उचंबळला .
अनुभव उद्गार .........................(१-९)
माझें सद्गुरुकृपेचें बळ .
मजमाजी सांठवलें तुंबळ .
तेणें बळें स्वानंदजळ .
हेलाऊं लागे .............................(१-१०)
आता नमस्कारीन राम .
जो योगियांचें निजधाम .
विश्रांती पावे विश्राम .
जये ठायीं .................................(१-११)
जो नावारूपावेगळा .
जो ये मायेहून निराळा .
जेथें जाणिवेची कळा .
सर्वथा न चले ..........................(१-१२)
जेथें भांबावला तर्क .
जेथें पांगुळला विवेक .
तेथें शब्दांचें कौतुक .
केंवी घडें ?................................(१-१३)
जयालागी योगी उदास .
वनवासी फिरती तापस .
नाना साधनीं सायास .
जयाकारणें करिती ..................(१-१४)
ऐसा सर्वात्मा श्रीराम .
सगुण निर्गुण पूर्णकाम .
उपमाच नहीं निरोपम .
रूप जयाचें .............................(१-१५)
आतां वंदीन संत सज्जन श्रोते .
जे कृपाळू भावाचे भोक्ते .
माझीं वचनें पराकृतें .
सांगेन तयापासीं ......................(१-१६)
तयांचें वर्णावे स्वरूप .
तरी ते स्वरूपाचे बाप .
जे वेदांसि सांगवेना रूप .
तें जयाचेनि प्रगटें ...............(१-१७)
आतां शिष्या सावधान .
ऐक सांगतों गुह्यज्ञान .
जेणें तुझे समाधान .
आंगीं बाणे ..............................(१-१८)
तुवां आशंका नाहीं घेतली .
परंतु मज तुझी चिंता लागली .
कां जें तुझी भ्रान्ति फिटली .
नाहींच अद्यापि ................(१-१९)
दासबोधीचे समासी .
निर्मूळ केलें मीपणासी .
तया निरूपणेंहि वृत्तीसी .
पालट दिसेना .....................(१-२०)
म्हणोनि न पुसतां सांगणें .
घडलें शिष्या तुजकारणें .
आतां तरी सोये धरणें .
श्रवणमननाची .....................(१-२१)
चातकपक्षी वरीचावरी .
चंचु पसरून थेंबुटाधरी .
जीवन सकळहि अव्हेरी .
भूमंडळींचें .......................(१-२२)
तैसा शब्दवरूषाव होता .
असों नेदवीं वेग्रता .
श्रवणपुटीं सामावितां .
मनन करावें ..........................(१-२३)
लागवेग जाणोन शब्दाचा .
आवांका पाहावा मनाचा .
शब्दाआंतील गर्भाचा .
सांटावा घ्यावा ........................(१-२४)
अरे तू कोण कोणाचा .
कोठून आलासी कैंचा .
ऐसा विचार पूर्वीचा .
घेई बापा ...............................(१-२५)
अरे तां जन्मांतर घेतलें .
काय मानितोसि आपुलें .
ऐसें तुवां विचारिलें .
पाहिजे आतां ..........................(१-२६)
येथें तुझें काहींच नाहीं .
भुलला आहेस काई .
चुकोन आलासी, जाई .
जेथीचा तेंथें..........................(१-२७)
तू समर्थाचें लेकरूं .
अभिमानानें घेतला संसारु .
अभिमान टाकितां पैलपारु .
पावशील बापा ...............(१-२८)
ईश्वरापासून जालासी .
परी तूं तयासी चुकलासी .
म्हणोनी हे दु:ख भोगिसी .
वेगळेपणें उत्कट .............(१-२९)
त्यागिसी सकळ वैभवाला .
आणि विश्वाससी माझिया बोला .
तरी मी घालीन रे तुजला .
जेथील तेथें ...................(१-३०)
तुझे अढळपद गेलें .
तुज मायेनें वेढां लाविलें .
तें जरी तुझें तुज दिधलें .
तरी मज काय देसी ..........(१-३१)
जितुकें काहीं नासोन जाईल .
जें अशाश्वत असेल .
तुजसमागमें न येईल .
तितुके द्यावे मज .................(१-३२)
मजहिं तें कायें करावें .
परी तुजपासून टाकवावें .
तुंवां टाकिलें तरी न्यावें .
तुज समागमे ...................(१-३३)
अरे भूषण भिक्षेचें सांडिलें .
आणि राजपद प्राप्त जालें .
तरी तुझे काये गेलें .
सांग बापा .........................(१-३४)
नाशिवंत तितुकेंचि देसी .
तरी पद प्राप्त निश्चयेंसी .
त्यामध्ये लालुच करिसी .
तरी स्वहित न घडे ..........(१-३५)
तों शिष्य म्हणे जी दिधलें .
स्वामी म्हणती पद लाधलें .
आतां तूं आपुलें .
काहीं मानू नको .........................(१-३६)
इतुके स्वामी बोलिलें .
आज्ञा घेऊन निघालें .
तंव शिष्ये विनविलें .
विनीत होउनी ......................(१-३७)
आतां पुढिलियें समासी .
संवाद होईल उभयतांसी .
तेणें स्वानंद सिंधुसि .
भरितें दाटे बळें ..................(१-३८)
इतिश्री आत्माराम .
रामदासी पूर्णकाम .
ऐका सावध, वर्म .
सांगिजेल ..........................(१-३९)
समास पहिला संपूर्ण
II जय जय रघुवीर समर्थ II
II श्रीराम समर्थ II
आत्माराम
समास दुसरा - मायानिरूपण
जय जय जी सच्चिदानंदा .
जय जयजी आनंदकंदा .
जय जय जी निजबोधा .
परमपुरुषा .......................(२-१)
अनंत ब्रह्मांडाऐंसी ढिसाळें .
मायेनें रचिलीं विशाळें .
तें तुमचे कृपेचेनि बळें .
विरतीं स्वानंदडोहीं...............(२-२)
आतां स्वामीनें जें काहीं इच्छिलें .
तें पाहिजें अंगीकारिलें .
शरणागत आपुलें .
समर्थें उपेक्षूं नयें ................(२-३)
नाशिवंत काये म्या टाकावें .
तें मज स्वामीनें सांगावें .
मज दातारें करावें .
आपणा ऐसें ......................(२-४)
ऐकोन शिष्याचें बोलणें.
स्वामी म्हणती सावध होणें .
अवधान देऊन घेणें .
आनंदपद ..........................(२-५)
शिष्या बहू मन घाली .
आतां बाष्कळता राहिली .
येथें वृत्ति चंचल केली .
तरी बुडसी संदेहसागरी ..........(२-६)
अग्निसंगे लोहो पिटे .
तेणें तयाचा मळ तुटे .
मग परिसेसीं झगटता पालटे .
लोखंडणा तयाचें ....................(२-७)
तयाचा मळ झडेना .
आणि अभ्यांतर कळेना .
तरी तें सहसा पालटेंना .
मृत्तिकारूपें .......................(२-८)
म्हणउन नाशिवंत तितुका मळ .
तुंवां तजावा अमंगळ .
तो गेलिया तूंच "केवळ" .
आहेस बापा ......................(२-९)
तरी नाशिवंत तें तू जाण माया .
माईक जाये विलया .
ते मायेचा विचार प्राणसखया .
ऐक सांगतों .....................(२-१०)
"अहं" ऐसें जें स्फुरण .
तेंचि मायेंचें लक्षण .
तये मायेपसून त्रिगुण .
गुणापासून भूतें .................(२-११)
पृथ्वी आप तेज वायो आकाश .
सृष्टि रचिली सावकास .
येथें दृश्य आणि अदृश्य .
सकळ माया ...................(२-१२)
येक माया दों ठायीं वाटलीं .
प्रकुर्ती आणि पुरुष जालीं .
जैसीं दों दिसांची बोली .
येकचि परवा ....................(२-१३)
माया ज्ञाता ज्ञेय ज्ञान .
माया ध्याता ध्येय ध्यान .
माया हेंचि समाधान .
योगियांचें ............................(२-१४)
माया सच्चिदानंद .
माया आनंदाचा कंद .
माया हेचि निजबोध .
शब्दरूपें ..............................(२-१५)
आत्मा ब्रह्म आणि स्वरूप .
हेंहि मायेचेंचि रूप .
रूप आणि अरूप सकळ माया ...(२-१६)
जीव आणि ईश्वर .
हाहि मायेचाचि विस्तार .
विश्वरूप विश्वंभर .
अवघी माया ..........................(२-१७)
माया मनास चाळक .
माया बुधीस व्यापक .
माया येकीं अनेक .
ऐसें बोलणें ...........................(२-१८)
मायेनेंचि माया चाले .
मायेनेंचि माया बोले .
मायेनेंचि माया हाले .
वायोरूपें ...............................(२-२०)
(*see Note1)
तों शिष्य म्हणे जी ताता .
माया चाले स्वरूपसत्ता .
अरे ! सत्ता तेचि तत्त्वतां .
माय जाण ......................(२-२१)
तरी मायेनें स्वइच्छ्या असावें .
आणि स्वरूपसत्तेंने नसावें.
मनास आलें तैसें करावें .
हें केंवी घडे ?....................(२-२२)
खर्‍यावरी लटिकें चौताळलें .
लटिकें मर्यादानें राहिलें .
ते तुंवां गर्भाधानें देखिलें .
हे अघटित वार्ता ...............(२-२३)
तैसी माया हें नाथिली .
आणि स्वरूपसत्तेनें चालिली .
ते तुवां गर्भाधानें देखिलीं .
हे वार्ता सांगसी ................(२-२४)
जें जालेचि नाहीं सर्वथा .
तयावरी निर्गुणाची सत्ता .
ऐसें हें ज्ञातेपणे बोलतां .
तुज लाज नाहीं .................(२-२५)
सकळ माया ऐसेंहि म्हणता .
आणि जालीच नाहीं ऐसेंहि सांगतां .
तरी म्या काये करावें आतां .
सांगा स्वामी ......................(२-२६)
अरे ! मनास जें जें अनुभविलें .
तें तें मायिक नाथिलें .
तितके तुंवां टाकिलें .
पाहिजें स्वानुभवें ................(२-२७)
सकळहि माया परी नाथिली .
स्वरूपीं तों नाहीं राहिलीं .
येवं आहे नाहीं हे बोली .
माया जाण ........................(२-२८)
येवं सांगतों तें ऐकावें .
माईक मायेतें जाणावें .
आतां मनन करावेनं .
सावध होउनी .........................(२-२९)
मायेकरितां माया दिसे .
मायेकरितां माया नासे .
मायेकरितां लाभ असे .
परमार्थस्वरूपाचा .....................(२-३०)
माया भवसिंधूचें तारू .
माया पाववी पैलतारू .
मायेवीण उद्धारुं .
प्राणीयास नाहीं .......................(२-३१)
मायेकरितां देव आणि भक्त .
मायेकरितां ज्ञाते विरक्त .
मायेकरितां जीवन्मुक्त .
होत स्वानुभवें ........................(२-३२)
मायेकरितां वेदश्रुति .
मायेकरितां नाना वित्पत्ती .
मायेकरितां होती .
मूढ ते विवेकी ............................(२-३३)
माया परमार्थाचें अंजन .
मायेकरितां जोडे निधान .
मायेकरितां सावधान .
साधक स्वरूपीं .............................(२-३४)
मायेकरितां स्वहित घडे .
मायेकरितां भ्रांती उडे .
मायेकरितां विघडे .
प्रपंचभान .................................(२-३५)
मायेवीण ज्ञान कैचें .
माया जीवन सकळ जीवांचें .
मायेवीण साधकांचें .
कार्य न चलें ............................(२-३६)
मायेवीण परमार्थ जोडे .
हें ऐसें कईंच न घडे .
मायेवीण सहसा नातुडे .
गुज योगियांचें .........................(२-३७)
माया योगियांची माउली .
जेथील तेथें नेऊन घाली .
कृपाळुपणें नाथिली .
आपण होये ............................(२-३८)
सकळ मायेचें स्वरूप जालें .
त्यांत तुझेंहि स्वरूप आलें .
हें इतुकेंहि आपुलें .
नको मानूस सर्वथा ....................(२-३९)
आतां सांगतों तुज खूण .
तुंवां नाशिवंत केलें मदार्पण .
आतां करिसी आळकेपण.
तरी मज शब्द नाहीं ..................(२-४०)
संग तितुका नाशिवंत .
नि:संग शब्द अशाश्वत .
म्हणोनी संग-नि:संगातीत .
होउनी राहे ..............................(२-४१)
आतां पुढील निरूपण .
आदरें करावें श्रवण.
संगातीत होईजेल ते खूण .
सांगिजेल पुढें ...........................(२-४२)
इति श्रीआत्माराम .
रामदासीं विश्रामधाम .
योगी पावती विश्राम .
जयें ठाईं ..............................(२-४३)
समास दुसरा संपूर्ण
II जय जय रघुवीर समर्थ II
II श्रीराम समर्थ II
आत्माराम
समास तिसरा - ब्रह्मनिरूपण
सन्त तितुका नाशिवंत .
सांडून राहवें निवांत .
येकपणाचाहि अंत .
जालियां समाधान ..................(३-१)
येकपणाचा उमस .
काढितां, त्रिपुटी सावकास .
होत आहे, म्हणोनी ध्यास .
येकपणाचा नसो ....................(३-२)
तो मी आत्मा ऐसा हेतु .
हें नाशिवंत टाकी तूं .
उन्मनी अवस्थेचा प्रांतु .
तें स्वरूप तुझें ......................(३-३)
ऐसा जो अनुभव आला .
तोहि नाशिवंतामध्यें आला .
अनुभवा वेगळा राहिला .
तो तूं आत्मा .......................(३-४)
हेंहि न घडें बोलणें .
आतां पार्‍हेरा किती देणें .
वेद शास्त्रें पुराणें .
तेंहि नासोनि जाती ................(३-५)
ग्रंथ मात्र जितुका बोलिला .
आत्मा त्यावेगळा राहिला .
ये मायेचा स्पर्श जाला .
नाहींच तयासी ......................(३-६)
स्वरूप निर्मळ आणि निघोट .
स्वरूप सेवटाचा सेवट .
जिकडें पहावें तिकडें नीट .
सन्मुखिच आहे .....................(३-७)
जें बहु दुरीचा दुरी .
जें निकटचि जवळीं अंतरी .
दुरी आणि अभ्यांतरी .
संदेहचि नाहीं ........................(३-८)
जें सकळांपरीस मोठें .
जेथें हें सकळहि आटे .
अकस्मात येकसरें तुटे .
मूळ मायेंचें ..........................(३-९)
जें सकळांहून मृदु कोंवळें .
जें सकळाहून अत्यंत जवळें .
जें सकळांमध्ये, परी निराळें .
अलिप्तपणें.............................(३-१०)
जें हालें न चालें .
जें बोले न डोले .
आवघें आपणचि संचिले .
येकलें येकटचि तें ..................(३-११)
जें आकाशासबाह्य भरलें .
आणि आकाश जेथें मुरालें .
आकाश मुरोनिया उरलें .
येकजिनसी आपण .................(३-१२)
जे चळे ना ढळे .
अग्निमध्ये न जळें .
जे चळत्यामध्ये, परी न कळे .
उदकीं बुडेना .........................(३-१३)
जयास कोणीच नेईना .
चोरूं जातां चोरवेना .
कल्पांत जाला तरी वेंचेना .
अणुमात्र ..............................(३-१४)
जें ज्ञानचक्षीं लक्षिलें नव जाये .
जेथें आकार भस्मोनि जाये .
सांगितलें तएं साकार होये .
म्हणोनि सांगणें न घडे ...........(३-१५)
ऐसें जरी न बोलावें .
तरी म्यां काये करावें .
न बोलतां कळावें .
तुज कैसें ?...........................(३-१६)
अरे बोलणें तितुकें वेर्थ जातें .
परी बोलतां बोलतां अनुभवा येतें .
अनुभव सोडितां,
तें आपणचि होईजे .................(३-१७)
मायारूप मूळ तयाचें .
शोधीन म्हणतां समाधान कैचें .
"मज लाभ जाला" या सुखाचे .
मूळ तुटें ..............................(३-१८)
"अहंब्रह्मास्मि" हा गाथा .
आला देहबुधिचिया माथा .
देहबुधिनें परमार्था .
कानकोडें होईजे .....................(३-१९)
देहबुधी हे टाकावी .
हेहि मायेचि उठाठेवी .
म्हणोनि काय अंगीकारावी ?
अंगीकारूं नयें .......................(३-२०)
मायेच्या बळें ब्रह्मज्ञान .
मायेकरितां समाधान .
मायाचि गोंवी, आणि बंधन .
तोडी, तेहि माया ..................(३-२१)
माया आपणास आपण गोंवी .
आपणास आपण वेढां लावी .
प्राणी दुखवती जीवीं.
अभिमानें करूनि ....................(३-२२)
जैसा सारीपाट खेळती .
सारी येकाच्या मागोन आणिती .
खेळों बैसतां वाटून घेतीं .
आपुल्याला ...........................(३-२३)
नसताचि अभिमान माथां .
सारी मरतां परम वेथा .
डाव येतां सुखस्वार्था .
दोघेहि पडिले ........................(३-२४)
फांसयास दे दे म्हणती .
येक ते चिरदॆए येती .
क्रोधां पेटल्या घेती .
जीव येकमेकाचा ....................(३-२५)
तैशा कन्या पुत्र आणि नारी .
वांटून घेतल्या सारी .
अभिमान वाहाती शिरीं .
देहपांग प्रपंचाचा .....................(३-२६)
येवं इतुकी वेढा लाविली .
ते माया खेळे येकली .
ते मायेनेंच वारिली .
पाहिजे माया .........................(३-२७)
ते माया तोडितां आधिक जडे .
म्हणोनि धरिती ते वेडे .
धरितां सोडितां ते नातुडे .
वर्म कळल्यावांचुनि .................(३-२८)
जैसें चक्रविहूचें उगवणें .
बाहेर येउनी आंत जाणें .
कां भीतरीं जाउनी येणें .
अकस्मात बाहेरी ....................(३-२९)
कां त्या कोवाडीयांच्या कडीया .
गुंतगुंतोनि उगवाव्या .
तैसी जाण हे माया .
गुंतोनी उगवावी .....................(३-३०)
माया झाडितां कैसी झाडावी .
तोडून कैसी टाकावी .
येथें विचारें पाहावी .
नाथिलीच हे ........................(३-३१)
बहू नाटकी हे माया .
मीपणें न जाये विलया .
विवेकें पाहातां देहीं या .
ठावोचि नाहीं .......................(३-३२)
वर्म हेंचि माया माईक .
याचा करावा विवेक .
विवेक केलियां, अनेक .
येकीं मुरे ............................(३-३३)
येकीं अनेक आटलें .
येकपण अनेकासवें गेलें .
उपरीं जें नि:संग उरलें .
तेंचि स्वरूप तुझें ..................(३-३४)
तुझें स्वरूप तुजचि न कळे .
तें जया साधनें आकळे .
तें साधन ऐक, सोहळे .
भोगिसी स्वानंदाचे ................(३-३५)
इति श्रीआत्माराम .
सांगेल पुढील साधनवर्म .
जेणें भिन्नत्वाचा भ्रम .
तुटोन जायें .........................(३-३६)
समास तिसरा संपूर्ण
II जय जय रघुवीर समर्थ II
II श्रीराम समर्थ II
आत्माराम
समास चौथा - साधननिरूपण
जें सकळ साधनांचें सार .
जेणें पाविजें पैलपार .
जेणें साधनें अपार .
साधक ते सीध जाले .............(४-१).
तें हें जाण रे श्रवण .
करावे अध्यात्मनिरूपण .
मनन करितां समाधान .
निजध्यासें पावती .................(४-२)
संत सज्जन महानुभावीं .
परमार्थचर्चा करीत जावी .
हईगई सर्वथा न करावी .
ज्ञातेपणेंकरूनी ......................(४-३)
परमार्थ उठाठेवी करितां .
लाभचि आहे तत्त्वतां .
दिवसेदिवस शुधता .
वृत्तीस होये नीच नवी .............(४-४)
श्रवण आणि मनन .
या ऐसें नाहीं साधन .
म्हणोनी हें नित्य नूतन .
केलें पाहिजें .........................(४-५)
जैसी ग्रन्थीं बोलिलें .
तैसेचि स्वयें पाहिजे जालें .
येथें क्रियेंचा माथां आलें .
निश्चितार्थें ............................(४-६)
जे ग्रंथीं जो विचार .
वृत्ती होये तदाकार .
म्हणोनी निरूपण सार .
भक्ति ज्ञान वैराग्य .................(४-७)
तो शिष्य म्हणे स्वामी सर्वज्ञा .
सत्य करावी प्रतिज्ञा .
नाशिवंत घेऊन, साधनां .
वरपडें न करावें ....................(४-८)
अरे शिष्या चीत द्यावें .
नाशिवंत तूंवां वोळखावें .
साधन न लगे करावें .
प्रतिज्ञाच आहे ......................(४-९)
प्रतिज्ञा करावी प्रमाण .
ऐसें बोलतो हा कोण .
नाशिवंत केलें मदार्पण .
त्याहिमध्यें तो आला ............(४-१०)
तूं म्हणसी जें दिधलें .
तरी देयास कोण उरलें .
उरलें तें झुरलें .
मजकडे .............................(४-११)
तूं नाशिवंतामध्यें आलासी .
आपणांस कां रे चोरिसी .
नाशिवंत देतां चकचकीसी .
फट रे पढतमूर्खा ! ...............(४-१२)
शिष्य विचारून बोले .
स्वामी काहींच नाहीं उरलें .
अरे "नाही" बोलणेंहि आलें .
नाशिवंतामध्यें .....................(४-१३)
आहे म्हणतां द्या काहीं .
नाहीं शब्द गेला तोहि .
नाहीं नाहीं म्हणतां कांहीं .
उपजले कीं ! ......................(४-१४)
येथें सुन्याचा निरास जाला .
आत्मा सदोदित संचला .
पाहों जातां साधकाला .
ठावचि नाहीं .......................(४-१५)
अभिन्नज्ञाता तोचि मान्य .
साधक साध्य होतां धन्य .
वेगळेपणें वृत्तिसून्य .
पावती प्राणी .......................(४-१६)
वेगळेपणें पाहों जातां .
मोक्ष न जोडे सर्वथा .
"आत्मा दिसेसा नाहीं " .
मता वरपडे होती प्राणी .........(४-१७)
आपुलिया डोळां जें देखिलें .
तें पंचभूत्तांमध्यें आलें .
ऐसें जाणोनी दृढ धरिलें .
ते नाडलें प्राणी ....................(४-१८)
जो पंचभूतांचा दास .
तयास मायेमध्यें वास .
भोगी नीच नव्या सावकास .
पुनरावृत्ती ............................(४-१९)
तों शिष्यें विनंती केलीं .
म्हणे आशंका उद्भवली .
पंचभूतांची सेवा केलीं .
बहुतेकीं ..............................(४-२०)
सकळ सृष्टीमध्यें जन .
साधु संत आणि सज्जन .
करिती भूतांचे भजन .
धातुपाषाणमूर्ति ....................(४-२१)
जे कोणी नित्यमुक्त जाले .
तेहीं धातुपूजन केलें .
तरी तें पुनरावृत्ती पावले .
किंवा नाहीं ? ......................(४-२२)
ऐसा शिष्याचा अंतर्भाव .
जाणोनि आनंदला गुरुराव .
म्हणे सीघ्रचि हा अनुभव .
पावेल आतां ........................(४-२३)
ऐसें विचारूनिया मनीं .
कृपादृष्टीं न्याहाळुनी .
शिष्याप्रती सुवचनीं .
स्वामी बोलते जाले ...............(४-२४)
प्राणी देह सोडून जाती .
परी वासनात्मक शरीरें उरती .
तेणें पुनरावृत्ती भोगिती .
वासना उरलिया ....................(४-२५)
मूळ या स्थूळदेहाचें .
लिंगदेह वासनात्मक साचें .
राहाणें तया लिंगदेहाचें .
अज्ञानदेहीं ...........................(४-२६)
कारणदेह तोचि अज्ञान .
आणि "तो मी आत्मा" ऐसें ज्ञान .
तया नांव माहाकारण - .
देह बोलिजे ........................(४-२७)
तरी मनाचा थारा तुटला .
म्हणिजे भवसिंधु आटला .
प्राणी निश्चितार्थे सुटला .
पुनरावृत्तीपासुनी ..................(४-२८)
हेंचि जाण भक्तीचें फळ .
जेणें तुटे संसारमूळ .
नि:संग आणि निर्मळ .
आत्मा होईजे स्वयें .............(४-२९)
संगातीत म्हणिजे मोक्ष .
तेथें कैचें देखणे लक्ष .
लक्ष आणि अलक्ष .
या दोहींस ठाव नाहीं ............(४-३०)
आत्मा म्हणोनी देखणीयास मीठी .
घालूं जातां मोक्षाची तुटी .
म्हणोनिया उठाउठी .
आत्मनिवेदन करावें .............(४-३१)
प्राप्त जालें अद्वैतज्ञान .
अभिन्नपणें जें विज्ञान .
तेंचि जाण आत्मनिवेदन .
जेथें मी तूंपण नाहीं .............(४-३२)
ऐसी स्थिती जया पुरुषाची .
तया पुनरावृत्ती कैंची .
जाणोनि भक्ति केली, दासाची .
आवडी देवास अत्यंत ...........(४-३३)
पूर्वी दासत्व होतें केलें .
त्यांचें स्वामीत्व प्राप्त जालें .
आणि तयाचें महत्त्व रक्षिलें .
तरीं थोर उपकार कीं ............(४-३४)
आतां असो हे बोलणें .
नाशिवंताचा विचार घेणें .
आणि मजपासी सांगणें .
अनुभव आपुला ...................(४-३५)
आतां पुढिलिये समासीं
शिष्य सांगेल अनुभवासी .
दृढ करूनिया तयासी .
सांगती स्वामी .....................(४-३६)
इति श्रीआत्माराम .
रामदासीं पूर्णकाम .
ऐका सावध वर्म .
आत्मज्ञानाचें .......................(४-३७)
समास चौथा संपूर्ण
II जय जय रघुवीर समर्थ II
II श्रीराम समर्थ II
आत्माराम
समास पाचवा -स्वानुभवनिरूपण
जय जयाजी स्वामी सर्वेश्वरा .
आम्हां अनाथियांचिया माहैरा .
सार्थक जालें जी दातारा .
तुमच्या कृपा कटाक्षें .............(५-१)
या मनाचेनि संगती .
जन्म घेतले पुनरावृत्ति .
माया माईक असोन, भ्रान्ती .
वरपडा जालों होतों ...............(५-२)
जी मी मानवी किंकर .
येकायेकीं जालों विश्वंभर .
संदेह तुटला थोर .
यातायातीचा ........................(५-३)
मी संसारीहून सुटलों .
पैलपार पावलों .
मीच सकळ विस्तारलों .
सर्वाभूतीं ............................(५-४)
मी करून अकर्ता .
मी परेहून पर्ता .
मजमध्यें वार्ता .
मीपणाची नाहीं ....................(५-५)
ऐसें जे निजबीज .
गाळीव मीपणाचा फुंज .
तो मुरालियां सहज .
सीधचि आदिअंती .................(५-६)
ऐसा शिष्याचा संकल्पु .
जाणोनि बोले भवरिपु .
संसारसर्प भग्नदर्पु .
केला जेणें ..........................(५-७)
जें स्वामीच्या हृदईं होतें .
तें शिष्यासी बाणलें अवचीतें .
जैसें सामर्थ्य परीसातें .
लोहो आंगी बाणे ..................(५-८)
स्वामीपरीसाचा स्पर्श होतां .
शिष्य परीसचि जाला तत्वतां .
गुरुशिष्याची ऐक्यता .
जाली स्वानुभवें ...................(५-९)
गुज स्वामीच्या हृदईंचें .
शिष्यास वर्म तयाचें .
प्राप्त जालें योगीयांचें .
निजबीज ...........................(५-१०)
बहुता जन्मांच्या शेवटी ।
जाली स्वरूपेसी भेटी ।
एका भावार्थासाठी ।
परब्रह्म जोडले ।। ११।।
(this stanza 5/12 was added on 09-06-2017,
so let it remain as I got it)
जो वेदशास्त्रांचा गर्भ .
निर्गुण परमात्मा स्वयंभ .
तयाचा येकसरां लाभ .
जाला सद्भावें .......................(५-१२)
(**see Note2)
जें ब्रह्मादिकांचें माहेर .
अनंत सुखाचें भांडार .
जेणें हा दुर्गम संसार .
सुखरूप होये .......................(५-१३)
ऐसें जयास ज्ञान जालेम .
तयाचें बंधन तुटलें .
येरा नसोनीच जडलें .
सदृढ अविवेकें .....................(५-१४)
संदेह हेचि बंधन .
निशेष तुटला तेंचि ज्ञान .
नि:संदेही समाधान .
होये आपैसे .........................(५-१५)
प्राणीयास माया सुटेना .
अभिमानें त्रिपुटी तुटेना .
वृत्ति स्वरूपीं फुटेना .
स्फूर्तिरूपे ............................(५-१६)
जें मायाजाळीं पडलें .
ते ईश्वरासी चुकलें .
ते प्राणी सांपडलें .
वासनाबंधनी ........................(५-१७)
जयाचें दैव उदेलें .
तयास ज्ञान प्राप्त जालें .
तयाचें बन्धन तुटलें .
नि:संगपणें ..........................(५-१८)
सर्वसाक्षी तुर्या अवस्था .
तयेचाहि तूं जाणता .
म्हणोनी तुज नि:संगता .
सहजचि आली .....................(५-१९)
आपणासी तूं जाणसी .
तरी तूं ही नव्हेसी .
तूंपणाची कायेसी .
मात स्वरूपीं ........................(५-२०)
जाणता आणि वस्तु
दोनीं निमाल्यां उर्वरीतु .
तूंपणाची मातु .
सहजचि वाव .....................(५-२१)
आतां असो शब्दपाल्हाळ .
तुझें तुटलें जन्ममूळ .
कां जें नाशिवंत सकळ .
मदार्पण केलें .....................(५-२२)
जें जें जाणोनि टाकिलें .
तें तें नाशिवंत, राहिलें .
तुझें तुज प्राप्त जालें .
अक्षई पद .........................(५-२३)
ऐसें बोलें मोक्षपाणी .
ऐकोन शिष्य लोटांगणीं .
नि:संदेह स्वरूपमिळणीं .
दोघे येकचि जाले ................(५-२४)
ऐसा कृपाळू स्वामीराव .
आदिपुरुष देवाधिदेव .
शिष्यास निजपदीं ठाव .
ऐक्यरूपें दिधला ..................(५-२५)
जो शिष्य स्वामीस शरण गेला .
आणि संदेहावेगळा जाला .
तेणें जन्म सार्थक केला .
जो देवासी दुल्लभु ...............(५-२६)
ग्रंथ संपतां स्तुतिउत्तरें .
बोलताती अपारें .
परी अर्थासी कारण, येरें .
येरा चाड नाहीं ....................(५-२७)
इति श्री आत्माराम .
रामदासीं पूर्णकाम .
नि:संदेह जालें अंतर्याम .
सद्गुरुचरणीं .........................(५-२८)
II श्रीसद्गुरुनाथार्पणमस्तु II
II तथास्तु - तथास्तु - तथास्तु II
II समास पाचवा संपूर्ण II
II जय जय रघुवीर समर्थ II
_____________________________________
------------------------------ॐ------------------------
_____________________________________
Next Post - "Amrutanubhava-अमृतानुभव "
______________________________________
***************************************
आत्माराम
II श्रीराम समर्थ II
आत्माराम
समास पहिला - त्यागनिरूपण
जयास लटिका आळ आला .
जो मायागौरीपासून जाला .
जालाचि नाहीं तया अरूपाला .
रूप कैंचें ?.......................(१-१)
तेथें स्तवनाचा विचार .
न घडे निर्विकारीं विकार .
परी तयास नमस्कार .
भावबळें माझा ..........................(१-२)
जयाचेनि वेदशास्त्रपुराणें .
जयाचेनि नाना निरूपणें .
जयाचेनि स्वसुखा लाधणें .
शब्दीं निःशब्द .....................(१-३)
जें शब्दास आकळेंना .
जें शब्देवीण सहसा कळेंना .
कळले ऐसेंहि घडेना .
जियें स्वरूपी ..............................(१-४)
ऐसें सदा सर्वत्र संचलें .
जे तर्का न वचे अनुमानलें .
तें जयेचेनि प्राप्त जालें .
आपरूप आपणासी ....................(१-५)
नमन तिचिया निजपदां .
माया वाग्देवी शारदा .
जयेचेनि प्रवर्तती संवादा .
संत महानुभाव .....................(१-६)
आतां वंदीन सद्गुरुस्वामी .
जेथें "राहिलें" तोचि मी .
आणि निवारिलीं निजधामीं .
पांचहि जेणें ......................(१-७)
तया निजपदाकडे .
आनंदें वृत्ति वावडे .
पद लाधलियां जडे .
तद्रूप होउनी ................................(१-८)
स्वामीकृपेचा लोट आला .
मज सरोवरी सामावला .
पूर्ण जालियां उचंबळला .
अनुभव उद्गार .........................(१-९)
माझें सद्गुरुकृपेचें बळ .
मजमाजी सांठवलें तुंबळ .
तेणें बळें स्वानंदजळ .
हेलाऊं लागे .............................(१-१०)
आता नमस्कारीन राम .
जो योगियांचें निजधाम .
विश्रांती पावे विश्राम .
जये ठायीं .................................(१-११)
जो नावारूपावेगळा .
जो ये मायेहून निराळा .
जेथें जाणिवेची कळा .
सर्वथा न चले ..........................(१-१२)
जेथें भांबावला तर्क .
जेथें पांगुळला विवेक .
तेथें शब्दांचें कौतुक .
केंवी घडें ?................................(१-१३)
जयालागी योगी उदास .
वनवासी फिरती तापस .
नाना साधनीं सायास .
जयाकारणें करिती ..................(१-१४)
ऐसा सर्वात्मा श्रीराम .
सगुण निर्गुण पूर्णकाम .
उपमाच नहीं निरोपम .
रूप जयाचें .............................(१-१५)
आतां वंदीन संत सज्जन श्रोते .
जे कृपाळू भावाचे भोक्ते .
माझीं वचनें पराकृतें .
सांगेन तयापासीं ......................(१-१६)
तयांचें वर्णावे स्वरूप .
तरी ते स्वरूपाचे बाप .
जे वेदांसि सांगवेना रूप .
तें जयाचेनि प्रगटें ...............(१-१७)
आतां शिष्या सावधान .
ऐक सांगतों गुह्यज्ञान .
जेणें तुझे समाधान .
आंगीं बाणे ..............................(१-१८)
तुवां आशंका नाहीं घेतली .
परंतु मज तुझी चिंता लागली .
कां जें तुझी भ्रान्ति फिटली .
नाहींच अद्यापि ................(१-१९)
दासबोधीचे समासी .
निर्मूळ केलें मीपणासी .
तया निरूपणेंहि वृत्तीसी .
पालट दिसेना .....................(१-२०)
म्हणोनि न पुसतां सांगणें .
घडलें शिष्या तुजकारणें .
आतां तरी सोये धरणें .
श्रवणमननाची .....................(१-२१)
चातकपक्षी वरीचावरी .
चंचु पसरून थेंबुटाधरी .
जीवन सकळहि अव्हेरी .
भूमंडळींचें .......................(१-२२)
तैसा शब्दवरूषाव होता .
असों नेदवीं वेग्रता .
श्रवणपुटीं सामावितां .
मनन करावें ..........................(१-२३)
लागवेग जाणोन शब्दाचा .
आवांका पाहावा मनाचा .
शब्दाआंतील गर्भाचा .
सांटावा घ्यावा ........................(१-२४)
अरे तू कोण कोणाचा .
कोठून आलासी कैंचा .
ऐसा विचार पूर्वीचा .
घेई बापा ...............................(१-२५)
अरे तां जन्मांतर घेतलें .
काय मानितोसि आपुलें .
ऐसें तुवां विचारिलें .
पाहिजे आतां ..........................(१-२६)
येथें तुझें काहींच नाहीं .
भुलला आहेस काई .
चुकोन आलासी, जाई .
जेथीचा तेंथें..........................(१-२७)
तू समर्थाचें लेकरूं .
अभिमानानें घेतला संसारु .
अभिमान टाकितां पैलपारु .
पावशील बापा ...............(१-२८)
ईश्वरापासून जालासी .
परी तूं तयासी चुकलासी .
म्हणोनी हे दु:ख भोगिसी .
वेगळेपणें उत्कट .............(१-२९)
त्यागिसी सकळ वैभवाला .
आणि विश्वाससी माझिया बोला .
तरी मी घालीन रे तुजला .
जेथील तेथें ...................(१-३०)
तुझे अढळपद गेलें .
तुज मायेनें वेढां लाविलें .
तें जरी तुझें तुज दिधलें .
तरी मज काय देसी ..........(१-३१)
जितुकें काहीं नासोन जाईल .
जें अशाश्वत असेल .
तुजसमागमें न येईल .
तितुके द्यावे मज .................(१-३२)
मजहिं तें कायें करावें .
परी तुजपासून टाकवावें .
तुंवां टाकिलें तरी न्यावें .
तुज समागमे ...................(१-३३)
अरे भूषण भिक्षेचें सांडिलें .
आणि राजपद प्राप्त जालें .
तरी तुझे काये गेलें .
सांग बापा .........................(१-३४)
नाशिवंत तितुकेंचि देसी .
तरी पद प्राप्त निश्चयेंसी .
त्यामध्ये लालुच करिसी .
तरी स्वहित न घडे ..........(१-३५)
तों शिष्य म्हणे जी दिधलें .
स्वामी म्हणती पद लाधलें .
आतां तूं आपुलें .
काहीं मानू नको .........................(१-३६)
इतुके स्वामी बोलिलें .
आज्ञा घेऊन निघालें .
तंव शिष्ये विनविलें .
विनीत होउनी ......................(१-३७)
आतां पुढिलियें समासी .
संवाद होईल उभयतांसी .
तेणें स्वानंद सिंधुसि .
भरितें दाटे बळें ..................(१-३८)
इतिश्री आत्माराम .
रामदासी पूर्णकाम .
ऐका सावध, वर्म .
सांगिजेल ..........................(१-३९)
समास पहिला संपूर्ण
II जय जय रघुवीर समर्थ II
II श्रीराम समर्थ II
आत्माराम
समास दुसरा - मायानिरूपण
जय जय जी सच्चिदानंदा .
जय जयजी आनंदकंदा .
जय जय जी निजबोधा .
परमपुरुषा .......................(२-१)
अनंत ब्रह्मांडाऐंसी ढिसाळें .
मायेनें रचिलीं विशाळें .
तें तुमचे कृपेचेनि बळें .
विरतीं स्वानंदडोहीं...............(२-२)
आतां स्वामीनें जें काहीं इच्छिलें .
तें पाहिजें अंगीकारिलें .
शरणागत आपुलें .
समर्थें उपेक्षूं नयें ................(२-३)
नाशिवंत काये म्या टाकावें .
तें मज स्वामीनें सांगावें .
मज दातारें करावें .
आपणा ऐसें ......................(२-४)
ऐकोन शिष्याचें बोलणें.
स्वामी म्हणती सावध होणें .
अवधान देऊन घेणें .
आनंदपद ..........................(२-५)
शिष्या बहू मन घाली .
आतां बाष्कळता राहिली .
येथें वृत्ति चंचल केली .
तरी बुडसी संदेहसागरी ..........(२-६)
अग्निसंगे लोहो पिटे .
तेणें तयाचा मळ तुटे .
मग परिसेसीं झगटता पालटे .
लोखंडणा तयाचें ....................(२-७)
तयाचा मळ झडेना .
आणि अभ्यांतर कळेना .
तरी तें सहसा पालटेंना .
मृत्तिकारूपें .......................(२-८)
म्हणउन नाशिवंत तितुका मळ .
तुंवां तजावा अमंगळ .
तो गेलिया तूंच "केवळ" .
आहेस बापा ......................(२-९)
तरी नाशिवंत तें तू जाण माया .
माईक जाये विलया .
ते मायेचा विचार प्राणसखया .
ऐक सांगतों .....................(२-१०)
"अहं" ऐसें जें स्फुरण .
तेंचि मायेंचें लक्षण .
तये मायेपसून त्रिगुण .
गुणापासून भूतें .................(२-११)
पृथ्वी आप तेज वायो आकाश .
सृष्टि रचिली सावकास .
येथें दृश्य आणि अदृश्य .
सकळ माया ...................(२-१२)
येक माया दों ठायीं वाटलीं .
प्रकुर्ती आणि पुरुष जालीं .
जैसीं दों दिसांची बोली .
येकचि परवा ....................(२-१३)
माया ज्ञाता ज्ञेय ज्ञान .
माया ध्याता ध्येय ध्यान .
माया हेंचि समाधान .
योगियांचें ............................(२-१४)
माया सच्चिदानंद .
माया आनंदाचा कंद .
माया हेचि निजबोध .
शब्दरूपें ..............................(२-१५)
आत्मा ब्रह्म आणि स्वरूप .
हेंहि मायेचेंचि रूप .
रूप आणि अरूप सकळ माया ...(२-१६)
जीव आणि ईश्वर .
हाहि मायेचाचि विस्तार .
विश्वरूप विश्वंभर .
अवघी माया ..........................(२-१७)
माया मनास चाळक .
माया बुधीस व्यापक .
माया येकीं अनेक .
ऐसें बोलणें ...........................(२-१८)
मायेनेंचि माया चाले .
मायेनेंचि माया बोले .
मायेनेंचि माया हाले .
वायोरूपें ...............................(२-२०)
(*see Note1)
तों शिष्य म्हणे जी ताता .
माया चाले स्वरूपसत्ता .
अरे ! सत्ता तेचि तत्त्वतां .
माय जाण ......................(२-२१)
तरी मायेनें स्वइच्छ्या असावें .
आणि स्वरूपसत्तेंने नसावें.
मनास आलें तैसें करावें .
हें केंवी घडे ?....................(२-२२)
खर्‍यावरी लटिकें चौताळलें .
लटिकें मर्यादानें राहिलें .
ते तुंवां गर्भाधानें देखिलें .
हे अघटित वार्ता ...............(२-२३)
तैसी माया हें नाथिली .
आणि स्वरूपसत्तेनें चालिली .
ते तुवां गर्भाधानें देखिलीं .
हे वार्ता सांगसी ................(२-२४)
जें जालेचि नाहीं सर्वथा .
तयावरी निर्गुणाची सत्ता .
ऐसें हें ज्ञातेपणे बोलतां .
तुज लाज नाहीं .................(२-२५)
सकळ माया ऐसेंहि म्हणता .
आणि जालीच नाहीं ऐसेंहि सांगतां .
तरी म्या काये करावें आतां .
सांगा स्वामी ......................(२-२६)
अरे ! मनास जें जें अनुभविलें .
तें तें मायिक नाथिलें .
तितके तुंवां टाकिलें .
पाहिजें स्वानुभवें ................(२-२७)
सकळहि माया परी नाथिली .
स्वरूपीं तों नाहीं राहिलीं .
येवं आहे नाहीं हे बोली .
माया जाण ........................(२-२८)
येवं सांगतों तें ऐकावें .
माईक मायेतें जाणावें .
आतां मनन करावेनं .
सावध होउनी .........................(२-२९)
मायेकरितां माया दिसे .
मायेकरितां माया नासे .
मायेकरितां लाभ असे .
परमार्थस्वरूपाचा .....................(२-३०)
माया भवसिंधूचें तारू .
माया पाववी पैलतारू .
मायेवीण उद्धारुं .
प्राणीयास नाहीं .......................(२-३१)
मायेकरितां देव आणि भक्त .
मायेकरितां ज्ञाते विरक्त .
मायेकरितां जीवन्मुक्त .
होत स्वानुभवें ........................(२-३२)
मायेकरितां वेदश्रुति .
मायेकरितां नाना वित्पत्ती .
मायेकरितां होती .
मूढ ते विवेकी ............................(२-३३)
माया परमार्थाचें अंजन .
मायेकरितां जोडे निधान .
मायेकरितां सावधान .
साधक स्वरूपीं .............................(२-३४)
मायेकरितां स्वहित घडे .
मायेकरितां भ्रांती उडे .
मायेकरितां विघडे .
प्रपंचभान .................................(२-३५)
मायेवीण ज्ञान कैचें .
माया जीवन सकळ जीवांचें .
मायेवीण साधकांचें .
कार्य न चलें ............................(२-३६)
मायेवीण परमार्थ जोडे .
हें ऐसें कईंच न घडे .
मायेवीण सहसा नातुडे .
गुज योगियांचें .........................(२-३७)
माया योगियांची माउली .
जेथील तेथें नेऊन घाली .
कृपाळुपणें नाथिली .
आपण होये ............................(२-३८)
सकळ मायेचें स्वरूप जालें .
त्यांत तुझेंहि स्वरूप आलें .
हें इतुकेंहि आपुलें .
नको मानूस सर्वथा ....................(२-३९)
आतां सांगतों तुज खूण .
तुंवां नाशिवंत केलें मदार्पण .
आतां करिसी आळकेपण.
तरी मज शब्द नाहीं ..................(२-४०)
संग तितुका नाशिवंत .
नि:संग शब्द अशाश्वत .
म्हणोनी संग-नि:संगातीत .
होउनी राहे ..............................(२-४१)
आतां पुढील निरूपण .
आदरें करावें श्रवण.
संगातीत होईजेल ते खूण .
सांगिजेल पुढें ...........................(२-४२)
इति श्रीआत्माराम .
रामदासीं विश्रामधाम .
योगी पावती विश्राम .
जयें ठाईं ..............................(२-४३)
समास दुसरा संपूर्ण
II जय जय रघुवीर समर्थ II
II श्रीराम समर्थ II
आत्माराम
समास तिसरा - ब्रह्मनिरूपण
सन्त तितुका नाशिवंत .
सांडून राहवें निवांत .
येकपणाचाहि अंत .
जालियां समाधान ..................(३-१)
येकपणाचा उमस .
काढितां, त्रिपुटी सावकास .
होत आहे, म्हणोनी ध्यास .
येकपणाचा नसो ....................(३-२)
तो मी आत्मा ऐसा हेतु .
हें नाशिवंत टाकी तूं .
उन्मनी अवस्थेचा प्रांतु .
तें स्वरूप तुझें ......................(३-३)
ऐसा जो अनुभव आला .
तोहि नाशिवंतामध्यें आला .
अनुभवा वेगळा राहिला .
तो तूं आत्मा .......................(३-४)
हेंहि न घडें बोलणें .
आतां पार्‍हेरा किती देणें .
वेद शास्त्रें पुराणें .
तेंहि नासोनि जाती ................(३-५)
ग्रंथ मात्र जितुका बोलिला .
आत्मा त्यावेगळा राहिला .
ये मायेचा स्पर्श जाला .
नाहींच तयासी ......................(३-६)
स्वरूप निर्मळ आणि निघोट .
स्वरूप सेवटाचा सेवट .
जिकडें पहावें तिकडें नीट .
सन्मुखिच आहे .....................(३-७)
जें बहु दुरीचा दुरी .
जें निकटचि जवळीं अंतरी .
दुरी आणि अभ्यांतरी .
संदेहचि नाहीं ........................(३-८)
जें सकळांपरीस मोठें .
जेथें हें सकळहि आटे .
अकस्मात येकसरें तुटे .
मूळ मायेंचें ..........................(३-९)
जें सकळांहून मृदु कोंवळें .
जें सकळाहून अत्यंत जवळें .
जें सकळांमध्ये, परी निराळें .
अलिप्तपणें.............................(३-१०)
जें हालें न चालें .
जें बोले न डोले .
आवघें आपणचि संचिले .
येकलें येकटचि तें ..................(३-११)
जें आकाशासबाह्य भरलें .
आणि आकाश जेथें मुरालें .
आकाश मुरोनिया उरलें .
येकजिनसी आपण .................(३-१२)
जे चळे ना ढळे .
अग्निमध्ये न जळें .
जे चळत्यामध्ये, परी न कळे .
उदकीं बुडेना .........................(३-१३)
जयास कोणीच नेईना .
चोरूं जातां चोरवेना .
कल्पांत जाला तरी वेंचेना .
अणुमात्र ..............................(३-१४)
जें ज्ञानचक्षीं लक्षिलें नव जाये .
जेथें आकार भस्मोनि जाये .
सांगितलें तएं साकार होये .
म्हणोनि सांगणें न घडे ...........(३-१५)
ऐसें जरी न बोलावें .
तरी म्यां काये करावें .
न बोलतां कळावें .
तुज कैसें ?...........................(३-१६)
अरे बोलणें तितुकें वेर्थ जातें .
परी बोलतां बोलतां अनुभवा येतें .
अनुभव सोडितां,
तें आपणचि होईजे .................(३-१७)
मायारूप मूळ तयाचें .
शोधीन म्हणतां समाधान कैचें .
"मज लाभ जाला" या सुखाचे .
मूळ तुटें ..............................(३-१८)
"अहंब्रह्मास्मि" हा गाथा .
आला देहबुधिचिया माथा .
देहबुधिनें परमार्था .
कानकोडें होईजे .....................(३-१९)
देहबुधी हे टाकावी .
हेहि मायेचि उठाठेवी .
म्हणोनि काय अंगीकारावी ?
अंगीकारूं नयें .......................(३-२०)
मायेच्या बळें ब्रह्मज्ञान .
मायेकरितां समाधान .
मायाचि गोंवी, आणि बंधन .
तोडी, तेहि माया ..................(३-२१)
माया आपणास आपण गोंवी .
आपणास आपण वेढां लावी .
प्राणी दुखवती जीवीं.
अभिमानें करूनि ....................(३-२२)
जैसा सारीपाट खेळती .
सारी येकाच्या मागोन आणिती .
खेळों बैसतां वाटून घेतीं .
आपुल्याला ...........................(३-२३)
नसताचि अभिमान माथां .
सारी मरतां परम वेथा .
डाव येतां सुखस्वार्था .
दोघेहि पडिले ........................(३-२४)
फांसयास दे दे म्हणती .
येक ते चिरदॆए येती .
क्रोधां पेटल्या घेती .
जीव येकमेकाचा ....................(३-२५)
तैशा कन्या पुत्र आणि नारी .
वांटून घेतल्या सारी .
अभिमान वाहाती शिरीं .
देहपांग प्रपंचाचा .....................(३-२६)
येवं इतुकी वेढा लाविली .
ते माया खेळे येकली .
ते मायेनेंच वारिली .
पाहिजे माया .........................(३-२७)
ते माया तोडितां आधिक जडे .
म्हणोनि धरिती ते वेडे .
धरितां सोडितां ते नातुडे .
वर्म कळल्यावांचुनि .................(३-२८)
जैसें चक्रविहूचें उगवणें .
बाहेर येउनी आंत जाणें .
कां भीतरीं जाउनी येणें .
अकस्मात बाहेरी ....................(३-२९)
कां त्या कोवाडीयांच्या कडीया .
गुंतगुंतोनि उगवाव्या .
तैसी जाण हे माया .
गुंतोनी उगवावी .....................(३-३०)
माया झाडितां कैसी झाडावी .
तोडून कैसी टाकावी .
येथें विचारें पाहावी .
नाथिलीच हे ........................(३-३१)
बहू नाटकी हे माया .
मीपणें न जाये विलया .
विवेकें पाहातां देहीं या .
ठावोचि नाहीं .......................(३-३२)
वर्म हेंचि माया माईक .
याचा करावा विवेक .
विवेक केलियां, अनेक .
येकीं मुरे ............................(३-३३)
येकीं अनेक आटलें .
येकपण अनेकासवें गेलें .
उपरीं जें नि:संग उरलें .
तेंचि स्वरूप तुझें ..................(३-३४)
तुझें स्वरूप तुजचि न कळे .
तें जया साधनें आकळे .
तें साधन ऐक, सोहळे .
भोगिसी स्वानंदाचे ................(३-३५)
इति श्रीआत्माराम .
सांगेल पुढील साधनवर्म .
जेणें भिन्नत्वाचा भ्रम .
तुटोन जायें .........................(३-३६)
समास तिसरा संपूर्ण
II जय जय रघुवीर समर्थ II
II श्रीराम समर्थ II
आत्माराम
समास चौथा - साधननिरूपण
जें सकळ साधनांचें सार .
जेणें पाविजें पैलपार .
जेणें साधनें अपार .
साधक ते सीध जाले .............(४-१).
तें हें जाण रे श्रवण .
करावे अध्यात्मनिरूपण .
मनन करितां समाधान .
निजध्यासें पावती .................(४-२)
संत सज्जन महानुभावीं .
परमार्थचर्चा करीत जावी .
हईगई सर्वथा न करावी .
ज्ञातेपणेंकरूनी ......................(४-३)
परमार्थ उठाठेवी करितां .
लाभचि आहे तत्त्वतां .
दिवसेदिवस शुधता .
वृत्तीस होये नीच नवी .............(४-४)
श्रवण आणि मनन .
या ऐसें नाहीं साधन .
म्हणोनी हें नित्य नूतन .
केलें पाहिजें .........................(४-५)
जैसी ग्रन्थीं बोलिलें .
तैसेचि स्वयें पाहिजे जालें .
येथें क्रियेंचा माथां आलें .
निश्चितार्थें ............................(४-६)
जे ग्रंथीं जो विचार .
वृत्ती होये तदाकार .
म्हणोनी निरूपण सार .
भक्ति ज्ञान वैराग्य .................(४-७)
तो शिष्य म्हणे स्वामी सर्वज्ञा .
सत्य करावी प्रतिज्ञा .
नाशिवंत घेऊन, साधनां .
वरपडें न करावें ....................(४-८)
अरे शिष्या चीत द्यावें .
नाशिवंत तूंवां वोळखावें .
साधन न लगे करावें .
प्रतिज्ञाच आहे ......................(४-९)
प्रतिज्ञा करावी प्रमाण .
ऐसें बोलतो हा कोण .
नाशिवंत केलें मदार्पण .
त्याहिमध्यें तो आला ............(४-१०)
तूं म्हणसी जें दिधलें .
तरी देयास कोण उरलें .
उरलें तें झुरलें .
मजकडे .............................(४-११)
तूं नाशिवंतामध्यें आलासी .
आपणांस कां रे चोरिसी .
नाशिवंत देतां चकचकीसी .
फट रे पढतमूर्खा ! ...............(४-१२)
शिष्य विचारून बोले .
स्वामी काहींच नाहीं उरलें .
अरे "नाही" बोलणेंहि आलें .
नाशिवंतामध्यें .....................(४-१३)
आहे म्हणतां द्या काहीं .
नाहीं शब्द गेला तोहि .
नाहीं नाहीं म्हणतां कांहीं .
उपजले कीं ! ......................(४-१४)
येथें सुन्याचा निरास जाला .
आत्मा सदोदित संचला .
पाहों जातां साधकाला .
ठावचि नाहीं .......................(४-१५)
अभिन्नज्ञाता तोचि मान्य .
साधक साध्य होतां धन्य .
वेगळेपणें वृत्तिसून्य .
पावती प्राणी .......................(४-१६)
वेगळेपणें पाहों जातां .
मोक्ष न जोडे सर्वथा .
"आत्मा दिसेसा नाहीं " .
मता वरपडे होती प्राणी .........(४-१७)
आपुलिया डोळां जें देखिलें .
तें पंचभूत्तांमध्यें आलें .
ऐसें जाणोनी दृढ धरिलें .
ते नाडलें प्राणी ....................(४-१८)
जो पंचभूतांचा दास .
तयास मायेमध्यें वास .
भोगी नीच नव्या सावकास .
पुनरावृत्ती ............................(४-१९)
तों शिष्यें विनंती केलीं .
म्हणे आशंका उद्भवली .
पंचभूतांची सेवा केलीं .
बहुतेकीं ..............................(४-२०)
सकळ सृष्टीमध्यें जन .
साधु संत आणि सज्जन .
करिती भूतांचे भजन .
धातुपाषाणमूर्ति ....................(४-२१)
जे कोणी नित्यमुक्त जाले .
तेहीं धातुपूजन केलें .
तरी तें पुनरावृत्ती पावले .
किंवा नाहीं ? ......................(४-२२)
ऐसा शिष्याचा अंतर्भाव .
जाणोनि आनंदला गुरुराव .
म्हणे सीघ्रचि हा अनुभव .
पावेल आतां ........................(४-२३)
ऐसें विचारूनिया मनीं .
कृपादृष्टीं न्याहाळुनी .
शिष्याप्रती सुवचनीं .
स्वामी बोलते जाले ...............(४-२४)
प्राणी देह सोडून जाती .
परी वासनात्मक शरीरें उरती .
तेणें पुनरावृत्ती भोगिती .
वासना उरलिया ....................(४-२५)
मूळ या स्थूळदेहाचें .
लिंगदेह वासनात्मक साचें .
राहाणें तया लिंगदेहाचें .
अज्ञानदेहीं ...........................(४-२६)
कारणदेह तोचि अज्ञान .
आणि "तो मी आत्मा" ऐसें ज्ञान .
तया नांव माहाकारण - .
देह बोलिजे ........................(४-२७)
तरी मनाचा थारा तुटला .
म्हणिजे भवसिंधु आटला .
प्राणी निश्चितार्थे सुटला .
पुनरावृत्तीपासुनी ..................(४-२८)
हेंचि जाण भक्तीचें फळ .
जेणें तुटे संसारमूळ .
नि:संग आणि निर्मळ .
आत्मा होईजे स्वयें .............(४-२९)
संगातीत म्हणिजे मोक्ष .
तेथें कैचें देखणे लक्ष .
लक्ष आणि अलक्ष .
या दोहींस ठाव नाहीं ............(४-३०)
आत्मा म्हणोनी देखणीयास मीठी .
घालूं जातां मोक्षाची तुटी .
म्हणोनिया उठाउठी .
आत्मनिवेदन करावें .............(४-३१)
प्राप्त जालें अद्वैतज्ञान .
अभिन्नपणें जें विज्ञान .
तेंचि जाण आत्मनिवेदन .
जेथें मी तूंपण नाहीं .............(४-३२)
ऐसी स्थिती जया पुरुषाची .
तया पुनरावृत्ती कैंची .
जाणोनि भक्ति केली, दासाची .
आवडी देवास अत्यंत ...........(४-३३)
पूर्वी दासत्व होतें केलें .
त्यांचें स्वामीत्व प्राप्त जालें .
आणि तयाचें महत्त्व रक्षिलें .
तरीं थोर उपकार कीं ............(४-३४)
आतां असो हे बोलणें .
नाशिवंताचा विचार घेणें .
आणि मजपासी सांगणें .
अनुभव आपुला ...................(४-३५)
आतां पुढिलिये समासीं
शिष्य सांगेल अनुभवासी .
दृढ करूनिया तयासी .
सांगती स्वामी .....................(४-३६)
इति श्रीआत्माराम .
रामदासीं पूर्णकाम .
ऐका सावध वर्म .
आत्मज्ञानाचें .......................(४-३७)
समास चौथा संपूर्ण
II जय जय रघुवीर समर्थ II
II श्रीराम समर्थ II
आत्माराम
समास पाचवा -स्वानुभवनिरूपण
जय जयाजी स्वामी सर्वेश्वरा .
आम्हां अनाथियांचिया माहैरा .
सार्थक जालें जी दातारा .
तुमच्या कृपा कटाक्षें .............(५-१)
या मनाचेनि संगती .
जन्म घेतले पुनरावृत्ति .
माया माईक असोन, भ्रान्ती .
वरपडा जालों होतों ...............(५-२)
जी मी मानवी किंकर .
येकायेकीं जालों विश्वंभर .
संदेह तुटला थोर .
यातायातीचा ........................(५-३)
मी संसारीहून सुटलों .
पैलपार पावलों .
मीच सकळ विस्तारलों .
सर्वाभूतीं ............................(५-४)
मी करून अकर्ता .
मी परेहून पर्ता .
मजमध्यें वार्ता .
मीपणाची नाहीं ....................(५-५)
ऐसें जे निजबीज .
गाळीव मीपणाचा फुंज .
तो मुरालियां सहज .
सीधचि आदिअंती .................(५-६)
ऐसा शिष्याचा संकल्पु .
जाणोनि बोले भवरिपु .
संसारसर्प भग्नदर्पु .
केला जेणें ..........................(५-७)
जें स्वामीच्या हृदईं होतें .
तें शिष्यासी बाणलें अवचीतें .
जैसें सामर्थ्य परीसातें .
लोहो आंगी बाणे ..................(५-८)
स्वामीपरीसाचा स्पर्श होतां .
शिष्य परीसचि जाला तत्वतां .
गुरुशिष्याची ऐक्यता .
जाली स्वानुभवें ...................(५-९)
गुज स्वामीच्या हृदईंचें .
शिष्यास वर्म तयाचें .
प्राप्त जालें योगीयांचें .
निजबीज ...........................(५-१०)
बहुता जन्मांच्या शेवटी ।
जाली स्वरूपेसी भेटी ।
एका भावार्थासाठी ।
परब्रह्म जोडले ।। ११।।
(this stanza 5/12 was added on 09-06-2017,
so let it remain as I got it)
जो वेदशास्त्रांचा गर्भ .
निर्गुण परमात्मा स्वयंभ .
तयाचा येकसरां लाभ .
जाला सद्भावें .......................(५-१२)
(**see Note2)
जें ब्रह्मादिकांचें माहेर .
अनंत सुखाचें भांडार .
जेणें हा दुर्गम संसार .
सुखरूप होये .......................(५-१३)
ऐसें जयास ज्ञान जालेम .
तयाचें बंधन तुटलें .
येरा नसोनीच जडलें .
सदृढ अविवेकें .....................(५-१४)
संदेह हेचि बंधन .
निशेष तुटला तेंचि ज्ञान .
नि:संदेही समाधान .
होये आपैसे .........................(५-१५)
प्राणीयास माया सुटेना .
अभिमानें त्रिपुटी तुटेना .
वृत्ति स्वरूपीं फुटेना .
स्फूर्तिरूपे ............................(५-१६)
जें मायाजाळीं पडलें .
ते ईश्वरासी चुकलें .
ते प्राणी सांपडलें .
वासनाबंधनी ........................(५-१७)
जयाचें दैव उदेलें .
तयास ज्ञान प्राप्त जालें .
तयाचें बन्धन तुटलें .
नि:संगपणें ..........................(५-१८)
सर्वसाक्षी तुर्या अवस्था .
तयेचाहि तूं जाणता .
म्हणोनी तुज नि:संगता .
सहजचि आली .....................(५-१९)
आपणासी तूं जाणसी .
तरी तूं ही नव्हेसी .
तूंपणाची कायेसी .
मात स्वरूपीं ........................(५-२०)
जाणता आणि वस्तु
दोनीं निमाल्यां उर्वरीतु .
तूंपणाची मातु .
सहजचि वाव .....................(५-२१)
आतां असो शब्दपाल्हाळ .
तुझें तुटलें जन्ममूळ .
कां जें नाशिवंत सकळ .
मदार्पण केलें .....................(५-२२)
जें जें जाणोनि टाकिलें .
तें तें नाशिवंत, राहिलें .
तुझें तुज प्राप्त जालें .
अक्षई पद .........................(५-२३)
ऐसें बोलें मोक्षपाणी .
ऐकोन शिष्य लोटांगणीं .
नि:संदेह स्वरूपमिळणीं .
दोघे येकचि जाले ................(५-२४)
ऐसा कृपाळू स्वामीराव .
आदिपुरुष देवाधिदेव .
शिष्यास निजपदीं ठाव .
ऐक्यरूपें दिधला ..................(५-२५)
जो शिष्य स्वामीस शरण गेला .
आणि संदेहावेगळा जाला .
तेणें जन्म सार्थक केला .
जो देवासी दुल्लभु ...............(५-२६)
ग्रंथ संपतां स्तुतिउत्तरें .
बोलताती अपारें .
परी अर्थासी कारण, येरें .
येरा चाड नाहीं ....................(५-२७)
इति श्री आत्माराम .
रामदासीं पूर्णकाम .
नि:संदेह जालें अंतर्याम .
सद्गुरुचरणीं .........................(५-२८)
II श्रीसद्गुरुनाथार्पणमस्तु II
II तथास्तु - तथास्तु - तथास्तु II
II समास पाचवा संपूर्ण II
II जय जय रघुवीर समर्थ II
_____________________________________
------------------------------ॐ------------------------
_____________________________________
Next Post - "Amrutanubhava-अमृतानुभव "
______________________________________
***************************************
2 टिप्‍पणियां:
वैद्य साहेब मला खूप आनंद जाहला आपण मराठीत सुध्दा लिहिता हे बघून. माझी इच्छा अशी आहे कि सोबत ह्याचे मराठी अनुवाद टाकावे. बघा जमले तर. मी सुध्दा समर्थांचे मनाचे श्लोक यावर एक ब्लॉग तयार करायचा प्रयत्न केला होता पण तो अपूर्ण राहिला.
Ravindra Ravi,
Thanks for your compliments.
I deeply feel I'm a student and write in Marathi as a part of my 'home-work' only.
I had studied 'Sri Dasabodh' in Marathi, in the years 1996-7.
But I love Atmaram even more.
I think, shall try to translate it into English / Marathi, but it will take much time.
Regards.
एक टिप्पणी भेजें